(SĐĐT) - Những năm gần đây, ngoài trồng sả, gừng gió, địa liền dưới tán rừng, người dân thị trấn Tây Yên Tử, huyện Sơn Động (Bắc Giang) còn trồng các loại cây đặc sản khác như: Sâm nam, ba kích, hoài sơn, dổi xanh... với diện tích ngày càng tăng. Cây dược liệu sinh trưởng phát triển tốt, giá cả và đầu ra ổn định, người dân có việc làm, thu nhập ngày một nâng cao. Trong đó, các HTX đóng vai trò tiên phong và đầu tàu trong liên kết các hộ dân sản xuất cây dược liệu theo hướng hàng hóa, đạt tiêu chuẩn an toàn.
Mô hình cây ba kích của HTX ba kích tím Tây Yên Tử
Khai thác tiềm năng, thế mạnh
Gia đình ông Nguyễn Văn Toản, khu phố Đoàn Kết, thị trấn Tây Yên Tử có 25 ha đất rừng kinh tế ở tổ dân phố Mậu, giáp ranh Khu du lịch tâm linh - sinh thái Tây Yên Tử. Nhiều năm trước, gia đình chỉ trồng keo và bạch đàn lấy gỗ trên diện tích đất này.
Ông Toản cho biết, khi Khu du lịch tâm linh - sinh thái Tây Yên Tử hoàn thành, ông đã bàn với người bạn cùng góp hơn 5 tỷ đồng đầu tư cây giống, phân bón và thuê nhân công chuyển gần 10 ha đất rừng sang trồng xen canh cây dổi xanh - một loại cây đặc sản bản địa.
Dù mới trồng được hơn một năm nhưng 3 ha dổi xanh đã lên ngang thân người, xen cạnh là cây bưởi. Dưới gốc dổi và bưởi là những luống ba kích đã lên cao hơn một gang tay. Cách đó không xa, 1 ha sâm nam cũng bắt đầu leo giàn. Để khai thác triệt để hiệu quả từ đất, ông Toản còn thuê nhân công gấp rút xuống giống 6 ha hoài sơn (củ mài - một vị thuốc quý trong Đông y).
“Mục đích của tôi là khôi phục cây dược liệu quý và cây đặc sản của rừng Yên Tử. Một phần sản phẩm sẽ được bán cho du khách, còn lại cung ứng ra thị trường. Chúng tôi hướng tới thành lập HTX vừa sản xuất vừa làm du lịch vườn rừng tại đây. Du khách đến thăm có thể chọn một gốc cây thuốc quý hay sâm nam trong vườn và tự thu hoạch. Đó sẽ là trải nghiệm rất thú vị”, ông Toản chia sẻ.
Tây Yên Tử là vùng đất có nhiều tiềm năng phát triển kinh tế rừng và du lịch. Trong những cánh rừng nguyên sinh đó có không ít loài cây dược liệu quý chưa được nhân lên thành vùng nguyên liệu. Sau nhiều năm bị “lãng quên” bởi người dân nơi đây chỉ chú trọng trồng rừng lấy gỗ nên ảnh hưởng lớn đến chất đất. Do đó, định hướng phát triển vùng trồng và sản xuất nhiều cây dược liệu quý, hiếm, giá trị kinh tế cao cũng sẽ tạo độ phì nhiêu cho đất sau nhiều năm chuyên canh bạch đàn.
Cùng với hộ ông Toản, tại địa bàn thị trấn Tây Yên Tử còn có HTX Dược liệu Thiên Phú ở tổ dân phố Đồng Rì với hơn 20 thành viên là các hộ gia đình trong thị trấn tham gia, phần lớn là đồng bào dân tộc Tày, Mông, Cao Lan.
Ông Thân Văn Lăng, dân tộc Cao Lan, Giám đốc HTX Dược liệu Thiên Phú cho biết, HTX thành lập vào tháng 7/2017, sản phẩm của các thành viên gồm các cây trong vị thuốc trong Đông y như: Sả (để chiết xuất tinh dầu), gừng gió, địa liền và ngải Đài Loan. Cùng với ba kích và sâm nam, đây thực sự là những giống cây dược liệu địa phương có tiềm năng về kinh tế và cần được khai thác.
“HTX chúng tôi mong muốn xây dựng vùng nguyên liệu tập trung, qua đó tạo việc làm, thu nhập ổn định, từng bước nâng cao đời sống cho đồng bào các dân tộc trong vùng”, ông Lăng nói.
Hình thành vùng sản xuất tập trung
Năm 2011, gia đình ông Lã Văn Quang ở thôn Đồng Chu, xã Yên Định được Hội Nông dân tỉnh Bắc Giang chọn tham gia mô hình trồng thử nghiệm cây ba kích dưới tán cây lâm nghiệp, cây ăn quả.
Được hỗ trợ gần 2.000 cây giống đồng thời hướng dẫn, tập huấn kỹ thuật chăm sóc. Số giống này ông trồng trên 0,5ha đất đồi. Cây hợp với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng tại địa phương nên tỷ lệ sống đạt cao, sinh trưởng, phát triển tốt.
Hơn 2 năm sau, ông Quang thu hoạch, bán được 80 triệu đồng. Cũng chính từ đây, ông đã giâm hom mở rộng diện tích ba kích lên 3ha. Thấy vậy, nhiều người đến học tập kinh nghiệm, xin hoặc mua giống về trồng. Hiện, gia đình nào ở thôn Đồng Chu cũng trồng cây dược liệu này.
Không chỉ có các hộ cá thể trồng ba kích tím mang lại hiệu quả cao như gia đình ông Lã Văn Quang, mà nhiều mô hình trồng cây bản địa, nuôi con đặc sản trên địa bàn huyện đã mang lại những tín hiệu tích cực.
Mô hình trồng ba kích tím của HTX ba kích tím Tây Yên Tử là một điển hình. Sau 4 năm trồng, nhân giống từ ba kích trong rừng, hơn 2 ha ba kích của các thành viên chuẩn bị cho thu hoạch với thu nhập dự kiến khoảng 600 triệu đồng/ha. Hiện, các thành viên đang tìm hướng để chế biến thành các sản phẩm khác nhau, nâng giá trị của loại cây quý này.
Được biết, HTX ba kích tím Tây Yên Tử tiền thân là Tổ hợp tác trồng cây ba kích tím, xã Thanh Luận, huyện Sơn Động. Được sự hỗ trợ của Ban Quản lý Chương trình hợp tác trung hạn giữa Quỹ phát triển nông nghiệp quốc tế và các tổ chức nông dân khu vực châu Á - Thái Bình Dương và Hội Nông dân tỉnh Bắc Giang, Tổ hợp tác thành lập từ năm 2017 với 25 thành viên, đến tháng 10/2019 phát triển lên thành HTX ba kích tím Tây Yên Tử với 17 thành viên, trong đó có đến hơn một nửa thành viên là dân tộc Cao Lan, Mông, Sán Dìu.
Ông Đinh Văn Lai, Giám đốc HTX cho biết, quá trình thực hiện dự án cho thấy, cây ba kích tím thích nghi với điều kiện đất đai, khí hậu tại địa phương, nên phát triển tốt, ít sâu bệnh. Đây là cây dược liệu có giá trị kinh tế cao gấp 5-10 lần trồng cây lâm nghiệp (keo, bạch đàn), người dân địa phương có thể mở rộng diện tích trồng và phát triển thành vùng sản xuất hàng hóa tập trung đem lại hiệu quả kinh tế cao, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng đất đai, khai thác tiềm năng thế mạnh của địa phương.
“HTX cũng sẽ tiến hành vận động thành viên mở rộng diện tích. Đồng thời, từng bước đầu tư vào chế biến sản phẩm ba kích để không chỉ bán trong nước mà còn hướng đến việc xuất khẩu nhằm nâng cao giá trị, góp phần vào phát triển nền nông nghiệp thịnh vượng, nông dân giàu có, nông thôn văn minh hiện đại”, ông Lai nêu khát vọng.
Theo đánh giá của UBND thị trấn Tây Yên Tử, việc trồng và phát triển cây dược liệu thời gian qua của người dân và các HTX đã cho giá trị kinh tế rõ dệt. Theo đó, sau thời gian 5 năm, 1 ha sâm nam sẽ cho hơn 10 tấn củ tươi, trị giá gần 3 tỷ đồng. Ba kích sau 4 năm được thu, bình quân đạt 15 tấn/ha, trị giá hơn 2 tỷ đồng. Dổi xanh (trồng lấy hạt) sau 5 năm cây sẽ cho thu, trung bình đạt hơn 5 tấn hạt/ha, trị giá hơn 10 tỷ đồng. Riêng hoài sơn sau 1 năm sẽ được thu hoạch, năng suất bình quân khoảng 30 tấn củ/ha, trừ chi phí người trồng thu lãi khoảng 500 triệu đồng.
Ông Phạm Văn Thịnh, Chủ tịch UBND thị trấn Tây Yên Tử cho biết, định hướng phát triển của HTX Dược liệu Thiên Phú cũng là một trong những nội dung mà Nghị quyết của Đảng bộ thị trấn đã đặt ra và sẽ triển khai thực hiện trong nhiệm kỳ này. Theo đó, ngoài phát triển cây lấy gỗ, thị trấn định hướng người dân đưa cây dược liệu vào thâm canh dưới tán rừng.
Bởi đây là những loài cây bản địa hợp với khí hậu và thổ nhưỡng, chất lượng tốt, giá trị kinh tế cao. Hiện, địa phương đang phối hợp với Ban Dân tộc tỉnh, Phòng Dân tộc và Phòng NN&PTNT huyện Sơn Động khảo sát để đưa cây dược liệu vào thâm canh.
Nhằm phát triển cây dược liệu, cây bản địa có giá trị kinh tế cao, tháng 12/2015, Huyện ủy Sơn Động ban hành Nghị quyết chuyên đề về phát triển cây dược liệu, cây bản địa. Tận dụng thế mạnh thiên nhiên ưu đãi, hiệu quả rõ nét của chính sách và đầu tư bài bản, thiết thực, nhiều hộ dân đã thoát nghèo nhờ chuyển đổi sang trồng cây dược liệu dưới tán rừng tự nhiên kết hợp trồng cây bản địa có giá trị kinh tế cao, tập trung vào các loại cây: Lim xanh, dổi, trám, dẻ, ba kích tím...
Một tin vui là đầu tháng 3 vừa qua, đại diện Công ty cổ phần Tập đoàn Khang Ninh, phường Đại Kim, quận Hoàng Mai (TP Hà Nội) đã về khảo sát địa bàn thị trấn Tây Yên Tử nhằm liên kết sản xuất và tiêu thụ cây dược liệu. Dự kiến, doanh nghiệp sẽ xây dựng nhà máy chế biến cây dược liệu tại thị trấn.
Theo ông Thịnh, địa phương sẽ hỗ trợ thành lập HTX dược liệu, làm vệ tinh cho Công ty cổ phần tập đoàn Khang Ninh. Đồng thời ưu tiên cho những hộ nghèo tham gia để phát triển kinh tế hộ.
“Trước mắt, UBND thị trấn khuyến khích người dân ở tổ dân phố Mậu nhân rộng các mô hình trồng cây dược liệu hiệu quả như ở HTX Dược liệu Thiên Phú hay HTX ba kích tím Tây Yên Tử, xã Thanh Luận, vì nơi đây có quỹ đất và bà con đã có kinh nghiệm trồng cây dược liệu”, ông Thịnh cho biết.
Phạm Duy
